Isahluko 1
Oh yi – ni! Yini –
Yini – mawethu! Yini zidwesha!
Yini – zidwangube namathol’amdaka!
Yini yini bantwana bomgquba!
Xa kutheth’uGavi makuthuleke!
Hayini! Anindiva?!
X’etheth’Mosaya makavakale!
Ndithini?
Makumanyelwe kotheth’iindwalutho zomz’ontsundu!
Kuzobhodl’iizihlwele ngoku bazan’iindebe zithulu!
Phuphula-phulani x’iziqeqeshwa ziyal’umzi!
Kuba kaloku mna ndiyimbongi yaseMabongweni:
kwaSobong’onkob’aziphekwa ngamavila,
Ziphekwa zizikhuthali;
Ndingumlom’uyatshisa ndiyalw’emaphupheni.
Ungajong’ingcaba mfo akuzukhatywana,
Kuba ndihleli ndibakuza nje ndizaneendaba;
Ndithetha ngamanyang’amakhulu mna,
Nditheth’amatol’ukugcol’imihlola;
Ndithetha ngabant’abongameleyo,
Nditheth’iingqanga neengangamsha;
Zinkcuba-buchoph’abantu bokuqiqa.
(Source: africaisacountry.com)
Vumani nonke kaloku mzi kaNtu!
Nivume nani maNgesi namaBhulu!
Vumani nonke nani maFrentshi namaDatshi!
Nivume nonke xa sisithi kuhle kaloku kwaNtu:
Naxa kukubi nje kuhle kuba kaloku sinolwazi;
Ifika lemini sixiniwe sisengxingweni;
Ifika sithyudiselw’ematyholweni,
Sihambe sigxayek’emabobeni,
Sikhangel’isity’emnyameni.
Kanti ke zifundiswa bathethil’ooRodni;
Umhlola babewubonisiw’oomnenge kaGarvi;
Bakhal’abantwana bomgquba bephesheya kwamalwandl’aluhlaza,
Inzulu zenzonzobila ezizel’umzeko wemisebenzi yeAfrika –
Bayakwath’ukuyibiza yiAndilantiki kodwa ibe ilantika.
Isahluko 2
Yoh! Zatsho madoda kabuhlungu izikhali;
Zatsho ndabanjwa luvalo ndonyukwa nangumbilini.
Zithi “yhini naBhayi lam iyaphi londlela?!”
Naziyek’iinkomo zalala ngaphesheya,
Kwafik’abahlakaniphileyo bedlula ngendlela,
Baziqokelela babuya bazivalela,
Singabayelo namhl’ezandongeni siyakhangela.
Uth’uBiko: “niphutha-phuthani kulomatyholw’emnyameni?”
Uth’uGavi: “ngobani n’ezizithunzela zintantazel’emathafeni?
Ndandinixelel’inkululeko yesizw’isekuchubekeni”;
Ngalomhla weAfrika ndithi ndiphenduleni!
Amakhulu mabini eminyaka nikhangel’isity’emnyameni.

(Source: http://www.jamaicanobserver.com)
Naniyinikiwe nj’eyen’inkcubeko ngoku nifunani?
Sesiphi esisitya nisikhangel’emnyameni?
Kuba kaloku nasinikwa nasiqubud’esenu;
Ningakhangel’amakriw’aluhlaz’emathaleni,
Nishiy’izisele zenyathi emathafeni;
Ngamathal’antoni law’ebevelaphi?
Zincwadi zobani ezi zibhalwaphi?
Kuba nazo zafika namandwendw’angamenywanga,
Angena ngoluny’emzini kub’uJoj’ukaqeqeshwanga;
Abahamb’abangenahlakani lakwamkelwa,
Angakhathali noba siyawamkela n’aph’ekhaya;
Amandwendw’angen’ayoma phezul’entla pha,
Zedyulugud’ezanto sezitshayinta zitshotsha zizombelela:
Wena wakhe wambon’uthikolosh’engen’emzin’endoda,
Wangen’umlung’etheth’esalatha amahl’elaqaza:
Wath’umfaz’ecaweni ngamavil’amadod’alapha!
Indoda ngapha!
Umfazi ngapha!
Umntwana ngapha!
Zange ndalubon’udwendw’emzini lifika lilawula,
Yaba sisehlo somz’untsund’uphela eso ke maqaba,
Nivul’indlebe kengoko ndizobalisa!

(Source: Jeff Opland)
Isahluko 3
Lent’ayongxaki yamaXhosa namaHlubi nabaThembu;
Len’ayontlekele yamaZulu namaNdebele nabaSwati;
Lon’ayingomngeni wabaSuthu nabaTswana namaPedi;
Lent’ayidlanga nje kwaVenda namaTsonga namaKhaladi;
Lo ngumvubo wethu sonke maAfrika:
Nditsho nina Mayorubha namaIgbho namaHausa-Fulani,
Empum’esithebeni samaBambara namaWolof namaKalanga,
NakumaJiji namaGala nani maHerero namaVambo,
Kwakunjalo kwiKhabhaka zakuloMatoto,
Nangeneno kweSikhalimanjalo kumaSwahili,
Usheshil’uRhodes ngokuwongamel’umzi wamaShona,
Bangena ngoMavasendongama eZambesi kumaNgoni,
Bathi yiDyan’uFanelibhityi:
Kaloku waxak’abaThwa nonooQhakancu.
Kwabanjalo ukumka kweenkomo zakwaNtu,
Zange kukhethwe mizi nangcango zithile,
Kwakhatywa zonk’iintlant’eAfrika,
Kub’uMbendini wasibonisa kakubi sonke kwasind’amagwanqa,
Kalok’abonwa ngumntakaManis’ukub’abuswa ngobugqwirha.
Zafa thin’ezeth’iinkomo zadliwa sisifo esimnyama,
Kodwa ezabo zagcwaliinkampu zisuzelan’emathafeni,
Kwakufana kwankosi nehlwempu ngalonyaka ka1896,
Zincinci’indawo zincinci’iimpundu zendoda:
Ayikuba sasiziziyatha ntonje bambi bethu bandweb’ukumatha.

(Source: Goerge Phemba)
Isahluko 4
Yakhe yatheth’imbongi yakwaHala ngenyimini madoda:
Yathi nikhumbule mz’ontsundu kub’izithwalandwe ziyakwaz’uwuchith’umzi,
Ziwuvele ngemva ziwudilisa zincedisana nabasemzini.
Nanko ke umhlola wobunkokhel’eAfrika,
Kuba kwakufik’iindwendwe kwacac’ukub’ikumkani zethu azizinzi:
Kuba kaloku zimbi zazo zasezirhale’pokothini yomagwangqa,
Zifuna lomphak’ubethwe ngebhotile;
Zabe ezoZanzolo zidangele bubukho bezimphethu zinobulewu,
Kuba zith’umbona likhaya xa ziwubolisa zibuye ziwushiye –
Ndingayazi ukuba zithi mawutyiwe ngubani xa sewunjalo.
Kodwa zona zenza ngamabom kuba lisiko lehag’ukuny’aph’ulala khona,
Kodwa nonophigana ungcono uyinyengeza ekoneni ingade imxake.
Abelungu abonqen’ukumosha baphinde bahlale kwalapho.
Ningoyiki sitheth’iindaba ngoku sixel’imihlola –
Zezindaba zagxothis’uRodni kwelakub’eGayana,
Wabuya wabulawa zindaki kub’engahloniph’umlungu.
Kanti ke naye wayengahambi yedwa kuba zazisaziw’ezondaba:
Zathethwa nguShaka zambulalisa ngoDingane;
Zathethwa nguNdlambe zambulalisa ngoNgqika;
Zathethwa nguSabatha zamgxothisa ngoMathanzima;
Zathethwa nguSebe zambethisa ngoGqozo.
Zindaba ezingathethway’eAfrik’ubuz’uHan’uyakuxelela.
Ndiyimbongi nj’andiyontak’ukothuswa,
Bangeza kum ndipheth’ezam’iintonga.

(Source: Ben Horowitz)
Isahluko 5
Ndizothetha mna kungcibek’imida,
Kub’uShak’uf’evikel’iinkonjane zingangeni,
Kuba ziza namangolwan’endlini.
Yath’izinzil’ilembe kaSenzangakhona yathukuthela,
Ngapha kwezontaba zinabileyo zeThukela –
Yabon’abantu bayo besehla besenyuka bephithizela,
Ingath’inkosi zisel’umthombo ziwilizela,
Kub’othikolosh’abagwangqa bamaNgesi sebangena.
Naleyo zang’abenakuyinceda,
Umonakalo sewehle kude kunayo kwelaseKapa –
LeloKapa ke lobukhoboka labonwa nguRodni,
Lelona Kapa – lelo lokufela kwiSiqhithi siLobheni:
Santi ndini wena ngemiphefuml’amgokr’udekelwe,
Mhlaba ndini wena ushwatyulelwe,
Lwandl’olunkwanca lweAndilantik’iinkos’uziginyile,
Zikhalo zabahlokazi beAfrika ngulomhlab’uzilelwe.
Namhl’esisiqithi silel’izihlwele
Esith’uRodni zintath’imbombo zokungen’iAfrika:
LuNxweme lweTyiw’emazants’eAfrika
LuNxweme lweGolide entshona pha
LuPhondo lweAfrik’empuma ngapha

(Source: geographicguide.net)
Isahluko 6
Kunamhla nje ezondaba zikaRodni azifunw’ezizweni;
Iincwadi zakhe azifundw’utsh’umthetho wamany’amazwe,
Yilonto ke thina sinethamsanqa sizifundil’ezombali,
Kaloku yayingawafihl’amakhuba kulinywa loonkosi,
Ngenyimini ndiyonibalisela ngobay’ubomi longqondi.
Kodwa ngoku ndinibalisela nokuphanza kobunkokheli kwelizwekazi:
Umntwan’omhle’uNgqika watshaba sel’elinxila eliquq’emaNgesini-
Naleyo yakhe ke yaqal’eBhayibhilen’eCaweni yaphelel’ebhotileni.
Inkos’uNdlamb’ingahlobenanga namaNgesi nje yatsho phantsi:
Yaba ngagalela kuqhum’uthuli selexhobil’amaNgesi.
Kub’iqhinga labo yayikurhuthula kwasityal’esinengcambu-
Yay’itheth’iqhelisel’inkwenkwe kaGrey’inganguJoji,
Yabe nay’ikhatshezelwa libhaku lakomkhulu-
UMazingel’izizw’ezinzulwini zobusuku;
Wadl’umntan’ontsundu namathumbu;
Ugazi ndiluphung’okweti yesiNgesi nezikonsi;
Ixhalang’lidl’inyama nomphefumlo wayo;
Inja kaVictoria x’eyifunza nguGraham igama layo.
Yilonkuneli yathi imfazwe iqala esuswini;
Yathi masiwdlel’indl’amaXhos’azonikezele –
Yatsh’ikruncul’imifuno neembewu;
Itshisa imfuyo namayeza;
Amahlathi yayingamadangatya,
Kulamb’indoda kulamb’usana.
Longqeq’inomgada yakwaGraham ileli phezu koNdlambe namhla,
Yath’icel’ungcwatywa njengenkosi yakwaXhosa yona;
Bafika k’abek’icaw’abathi yiKhethindlala yamaRoma namhl’eMakhanda.
Yilonto kaloku imfazwe ingafani nodabi:
Edabini akuphumi miphefumlo kodw’emfazweni kuf’isizwe

(Source: sahistory.org)
Isahluko 7
Mawethu ndithi yaba njalo lonto ndawo yonk’eAfrika:
Amanyange ephanjaniswa namaqhing’awo;
Iinkosi zixatyaniswa nabatwana bamakwazo;
AmaKhabaka eKhongo ayeseleqhathiwe ngendyebo yelabha,
Lelolabha lasub’umiphefuml’ezizigidi ezingamashumi abantwana;
Kusithiwa makwembiwe kusetyenzwe kuphelisw’ubuvila.
Bekhokhelwa nguMlungu wokuqala ukuba yinkosi eNtsundu:
Isikhova samaGqwirha esiFrentshi;
Ingcuk’evuz’izincwe yaseBeljiyam;
Yadl’izandla zabantwana baseKhongo;
Izinyo elathen’izingantsontso zesizwe;
Yinj’uLiyophodi Wesibini ndiyamzonda.
Nezo kumkani zamlandelayo ndiyazisola,
Namhl’ingathi asiyazi lalisiyaphi elolabha:
Hamban’oobuz’eMelika kuba noMbutho kaSisi Seko,
Yayilithumelo labo kulaCIA benqunqa eliKhongo.
Bojika benza ngathi kukungabikho kobunkokheli eAfrika,
Kodwa uPatris into kaLumumba yabulaliswa ngabo;
NjengoNayabhingi iKumkanikazi ityeshelwa zezoKhabaka;
Wayidl’uTshombe sogqiba bondela ngaye –
Labe kanti iKhongo lingqaliswa entluphekweni kanjalo,
Ulibona namhla lidengile libilile nje linxanw’amanzekhona.
(Source: Wikipedia.org.)
Isahluko 8
Kwaba njalo nasentshona kwinkosi zamaYoruba ngukuthand’izinto:
Zath’iinkunzi beziqhel’idlela kunye zazondana ngoku,
Kuba kaloku kwakuvel’amakriw’amatsha,
Zatsho nebezinyabil’iinkunzi zandweba ngoku,
Kuba sisatshek’int’edalwa yibhotil’endodeni.
Zatsho ezinye zabona betele zakufunda eZibhalweni,
Ikwazezo zelizwi ke nezi zithand’inyembezi zikaVictoria;
Zavuma zinxile zinjal’ukwembiwa kwezantyala-ntyala:
Ubutyebi be-ol’emnyam’okolus’abalubona kuthi;
Yaba kukwembiwa komphefuml’ontsund’oko-
Lo babeth’abafundisi bazowusindis’eAfrika,
Bawemba ngenene bahamba nawo.
KungamaNgesi namaFrentshi etshintshiselana;
NamaSomali k’angquzulana kanjalo:
Ang’ayaqala ubonana kodw’ebesitya sithebeni-sinye;
Zathi bezidlela nkundleni-ny’azafunana namhlanje-
Kub’ikhon’int’emnand’eman’udlisw’indoda;
Zatsho zabona nebezimfamekile ndiyakuxelela-.
Kwabanjalo ukufika koondlebe-zikhany’ilanga

Isahluko 9
Yilonto ke maAfrika kwehla ngeny’imini
Yathukuthel’iKumkani kaKumkani uSilasi
EBhasiniya kwiTopiya lekomkhulu:
UNgonyama kaJud’iyaqwenga;
Amandle eSithathu oBungcwele:
NguYise nguNina noMntwana;
Intloko yeMveli yelawula phezu kwendalo;
UBhabhajanoy’onguYise weAfrika.
Wonyuk’intaba yakub’enkulu njengooyisemkhulu,
Yayakucel’amandla kumanyang’ezulu nehlabathi;
Yaqulunq’apho ngobume beAfrika nezinyanya:
Kwadudum’ezintabeni kwanguMosis’ubhal’imiyalelo;
Kwazongoma ngongathi uSawul’uyatshutshiswa;
Kwandil’imihla kucaca ukucaphuka kwenyange lemihla.
Yehla kulontaba neencwad’eziliqela zimiyelelo yeAfrika:
Isithi bumbanani maAfrika nibeyimbumba yeminyama-
Yatsh’ingabul’umhlol’owabonwa yekaGabha kuloMbombo;
Yathi qokelelanani phantsi kwale Organization of African Unity,
Nilwelane nincedisane ukuphelisa ubukoloniyali.
Yakhalima okwentab’ebenkul’ifufuz’amadangaty’eKenya
Isithi: “Mayiphele ingcinezelo ebambe abantu bakuthi
eAngola, eZimbabwe, eMozambique naseMzantsi-
Okanye ilizwekazi leAfrika lizozala imfazwe kuphela
Kude kube kanti kumazw’onk’bulungisa buyavela.”
Ngulonyaka wama-1963 ekwavela lendlu sithi namhla yiAU,
Ngalemini yanamhlanje.
Nokuba seyadungwa ngoSomadunga mvanje-
Kwakuqala ukuvela ithemba lokuba umanyano lungavela;
Siye phantsi kwalophahla leAU sizivikele kumarhamncwa,
Kub’iAfrika yeyabo bayisebenzelayo magwala;
Umhlaba ngowabo bawulwelayo nabaleli kuwo zizukulwana.

(Source: http://www.ethiosports.com)
Isahluko 10
Kungani na namhla singakwazi ukundwendwelana?
Singabo bahluleka nokunyangana:
Ith’iMadagsac’ize nechiz’asabinaziko lokuhlangabezana-
Nezonzame zabantakwethu kuba saphelela kwiAU:
Zange siphuhlise kulonto siyenzelweyo zizinyanya-
Sase sakhala sathi zisishiye zingasixhobisanga.
Unoyolo wen’uphilay’embalin’awutyholwanga;
Kutheni ingathi xa isithi iWHO: “hayi anikwazi”
Sithi thina ne African Health Organization: “AHO! Siyakwazi!”
Bathi besithi ooIMF niyadinga sinincede ngemali?
Sithi thini ne African Tokens Association: “ATA! Ath’amaweth’akunjalo!”
Zisiqhathi iWorld Bank zithi: “nants’imal’ezalayo”
Sithi thina: “Sine African Cattle and Land Bank emzini wobawo”
Asikhaleli bani namhlanje kuba safundiswa ngabadala;
Ubude bendlel’ooMadiba basibonisa;
Mna ndiyayiphuph’iAfrik’eswelindlala;
Sibadala nje mazithobe kuth’eziny’iintlanga;
Kwelihlabath’asinaz’iintanga;
Silulutsha lweAfrika thina siyaphakama;
Sithi: “Siyaqhuba rhulument’asikulindanga”;
Xa kulapho mna mathole ndibek’ingca-
Sizobuye sixoxe nangenyimin’iintsuk’aziphelanga;
Xa nditheth’iinyan’andinangxaki nob’awundithandanga.
Rhoxiyane imbongi yaseMabongweni keyona.

(Source: Pinterest)
Imbongi yaseMaBongweni nguHlalutya kaNdima.