Ithole LaseShibha Liyathinjwa
Namhl’imbong’enkob’aziphekwa ngamavila ziphekwa zizikhuthali ibhafisa iNyange lemihla umntwan’omhle iNkosi’uRas Tafari kaMakoneni wokuqala nowokugqibela. Kuthi singooRasta ngumqondiso wasenyangweni thina ke siyawudumisa ezizweni. Hamba nam ndikus’ezimbalini.
Lij Tafari of Makonnen I, the Prince of Peace at Ejersa Goro, Harar of Ethiopia in 1898. Source: Soul Sanifu
Isahluko 1
Bo-ona!
Bo-ona!
Bona! Yu-u!
Bona! Yu-u!
Bo-ona!
Latsh’ithole likaMakhed’ibhelu lentsengwanekazi,
Int’eth’ibalek’ikhabe kube kutsits’amabel’abhonxileyo;
Ungath’idlal ngentusi x’intlang’engonweni zigwencekeleyo:
Phofu zibik’ukuzalwa kwenkonyan’eligwangqa lakwaLevi.
Kaz’uYosefu kaDavide wazithetha naban’ezowakh’umzi
Zoth’umfaz’usamzek’azaliswe yeny’indod’ezibiz’ingelosi
Kub’inteyazalwa nguMariya ithiywa kwaDavide ingenamnombo
Ningabaleki xa ndisithi phetshu phantsi kweelokhwe kuba nenkos’ivela ngosondo
Ndizotheth’iindab’ezabhid’izulu leNtabozuko kwaGompo yayizibula lonto
Kub’ath’amaKhrest’uMdal’uziqu zithathu ngoYise Nonyana ngaphandle komfazi
Ndise ndixakwe x’uMariy’azal’unyan’ajik’abalandeli bangamkhonzi
Nize nindibuzele kwiPop’ukub’uMadon’ontsundu noMariya womlungu ngabantoni?
Kuba zonk’inkonzo neenkom’azazalw’eRoma leBhazintam’intlanti zikaKhonzintin’azizazi
Ngumhlol’ohlume nokuhlangana kwesiba likaYuda noMpostil’uPawulosi
Namhl’uHlaluty’ohlab’amahlongwane
Umahluz’ahlulel’imihlamb’ihlobene
Uzothi hlas’amahlahl’ohlangoth’ahlanganis’intlaba zahlukene
Namhl’uhlahlel’amahlez’ahlihliz’emalahleni
Bamhlek’ehlom’iintlab’ehlabela namahlungulu
Besith’uyalahlek’uHlub’ehlokoloza nguHluphindlebe
Kub’esisil’esihlakaniphileyo nje akatyi nalonyama
Ningoyiki xexazulul’ingxak’exak’uxakaxa
Eyintatheli nje nguNonkcukac’otheth’iindaba
Iindaba zeCamagu zindaba zesondo
Iindaba zesondo zindaba zendalo
Iindaba zendalo zindaba zoMdali
Zithethwa yindalo nj’akadingi babhali
Xa ndisithi “gqi” kukhala “rha”
Ithi lonto kufike ugqirha wenqondo
Akhathazek’amaHlungul’ab’ezintsali
Sube kuvunw’izikhwebu kudweliso-mbali
Athi “wa!” xa ndizobalis’angabhalway’amabali
Gxebe xa ndizobhangis’ubuqili beengcali zembali
Ingakumbi ngalomhla wokuzalwa kwengonyama kona asidlali
Isahluko 2
Atsho athi “Pha! Ngapha! Pha! Ngapha!”
Lomahlungul’ezibhalo etsal’iikhol’ezimhloph’esibondeni
Atsh’elukuhla lenkom’ingqungayo yaseSheba kwaLevi
Ikhangel’ithole lay’elinkon’iligqibel’eRifin’zants’ezandongeni
Ukub’ufuzo luyegqithisa sibonaph’etholeni
Lenkunz’ethol’ubuhle bayo bundikhumbuz’uMakheda
Ithokaz’elintsundu laseKhushe elabonwa kwaYuda
Lubelek’izipho namabhas’okusok’uDlizithendezamadoda
Ikhwel’elikhomb’umkhosi phambili lona lijonge ngemva
Ingonyam’ezingel’ezicithini kub’ithand’igazi lomvundla
Zath’ezinye zigqib’ithafa zashiy’abafazi yabadla
Wen’owakhe waluv’udaba lenkwenkw’uSomagwaza
NguSolomon’unyana kaDavid’inkonyane lohlaza
Ngomhla wamabhaso sasibakuz’umbheka-phesheya
Yab’intomb’aseShibh’izibek’iindaba zehamb’esukeKhush’ekhaya
Isithi “Bayethe kumkani ndikuwelel’ulwandl’olubomvu nolumnyama”
Itsh’iyikumkanikazi nay’engazidelanga
Nox’icikiziwe ngenkaziml’intomb’enkulu yayigatshatanga
Wab’umamkeli way’emamawak’abafazi nok’engaxakekanga
Zathi kub’izilo zesikhumba ziyazalisana
Elothokazi lazicelela umntwana kanti lizovus’indodana
Lisazi kakuhle njengomfuy’ukub’uzokuphum’inkonyana
Izogquba ngamandla ngaphezu kweziny’iingonyama
Wavel’apho k’uNdab’azithethwa ngabangcwele
Gxebe, ezingathethwayo ngooZungulimiqhele
Amamenen’abhal’iziBhal’uMeneliki amshiyelele
Isahluko 3
Namhlanj’elozibulo likaMakheda liyakhumbuleka
Kuba sezimxakw’iindab’ukuthetheka
Kuba nangon’ezalwa kwaYuda ngabusukwazana wabaleka
Ngorhatya kwintungo zikaSirayeli kwavakal’iRom’igaleleka
Sesuk’isizananina saqubul’ityeya yomrhumo safuduka
Wab’ummisel’umdala wanikw’uMosis’ukuhlonel’ityeya
Kuba yon’ibubukho nomqondiso kaSomandla kwaYuda
Ingenguye naban’onokuyibona singekathethi ngokuyiphatha
Izinkulu nababingelel’abakhulu abaziwa yiyo kuphela
Kodwa kudla ngokuthiw’isisila senkukhu sibonwa mhla ligquthayo
Suk’inkonyane laseAksum’eAfrika laqubul’ityeya lahamba nayo
Layithwala namawak’abafuduki bakwaSolomon besinga kowalo
Yathi yakuzinz’entla kooninalume ngaseZagwe leSudan yamis’abayo
Isithi “Ndiyikumkan’engatyiwa bhokhwe kwaYuda njengendod’akulonina
Nok’abazali bama babengatshatanga ndiyingwe yaw’onkamabala
Aph’emhlabeni kamama ngobungcwalisa bukabawo ndizohlala
Ndizomis’amangqugwala z’ubukumkani bukaSirayeli bunikw’eyam’inzala
Isahluko 4
Eneneni ubukumkani bamazulu bulapho kwezontaba
Apho kuphum’umthomb’omlambokazi weGiyom
Bayakwawuthiya abaTashishi bewubiza ngeNayile nangon’unganayanga
Lelo Topiya ladalwa tanci kumiliselw’ubutyebi bomhlaba
Phofu ileleNkosi lonke ihlabathi nalonzaliseko yalo na
Ukutsh’oko yonk’indal’inguye kwaye’emntwini ngamny’ukhona
Kodwa xa sinyanisekile akasiphefumlele ngokulinganayo
Kub’uMosis’engumthathi nje wawuzal’umlotha wesiqalekiso sikaNowa
Wath’uSawul’epheth’umkhosi waxakana nomnqongo wendoda
UGoliyath’isitica-mlilo esimehl’agaz’ukuzal’inkohlakalo
Ubuz’uYese kub’ayezingqand’esikhonwen’awakh’amaehlo
Phof’engazibuli Goliyathi ntonje ebhidwe yinkwenkw’ayizeleyo
Mhl’uDavide wenz’imbal’ezizweni ngokuqweng’igongqongqo
Uyoqaphel’ukub’uDavid’eyinkosi zangafane noSawule
Kuba yena zangazalelw’ebukhosini wangcambaza kuz’abungcamle
Naye ke zangafuzwe kuphelele ngunyanakh’uSolomoni
Yeka nj’ukuba bobabini beneeNdumiso njengeeNkosi zeemvumi
Ndizivele kwezoNdumis’ukub’uDavide wayeyimbongi
Ndivile kwiZafobe neeNgoma Zengoma ngoSolomon’umlonji
Nangona kunjal’uMeneliki zang’abenandumas’injalo
Nakwesakh’isizalo njengekroti bambalw’abamfuzayo
Kwiikumkan’ezingamakhu’amabin’anamashum’amabini nantlanu
Ukuzothi ga kulomhla wokuzalwa kukaTafarayi
Iny’inkunz’abayikhuz’ukuhlaba ingekaqali
Inkonyane lengonyam’elingatyiwa nyama
Umdak’omnyam’ongeva ntshiph’akuhlamba
Nezithunywa zobumnyama zamphehlel’amanz’amanyama
NguEzana lowo walany’iRom’imzama-zama
Owathi “Khonzintini kwedin’akho Latin’iyimbumba yeminyama
Ukuguqul’ugqweth’umtheth’ezithethi zamanyange linyala”
Mhl’inkulungwane yeshum’elinesixhenx’ithand’ukukekela
Wath’uNoboyana wesimnyama bembiz’uThwesindolosi wanxamalala
Mhl’agragranyelwa sisilo saseShibha sithetha ngendeb’endala
Isahluko 5
Yaba nguqulukubhed’ukuqutyulwa kwamaRoma
Yay’Bhabhilon’endal’eMezophejiya yeBronz’ibhokoda
Esith’amaGrike “sith’izithwalandwe zobulumko bukaThixo”
Ath’amaSilamzi “sith’iindlalifa zobukumkani bamazulu uMuhamedi ephila”
Ab’amaYud’akloSirayel’ezinzil’emantla kwiphondo leAfrika
Bethetha kuphela kwelibhekiswa kubo kub’uMdali wazinz’eTopiya
Xa ndithetha ngesizwe samaHebhere ndixel’iimbongi zamadangatya
Indab’ezathethwa nguDavid’esekelezel’umprofet’uIzaya
Esith’iTopiya leBhasiniya kwicamagu lobomi likhaya
Kub’ithe nangon’iRoma yazala yaduma ngokuthimba
Kwacaca ngowe-1892 ukub’ithole lobom lelaseShibha
Lazalw’umhlab’eAfrik’ungazinzang’ulilifa lamabanga
Kub’umhlola wowe-1885 kukungaphel’iAfrik’ingabiwanga
Wena wakhe wayoj’intak’ungachananga uwadlil’amacetyana
Kodwa kwacac’akuzubanjal’ingavumang’ingonyama
Nditsh’uNotshetshetsh’isitshingitshane saseKhushe
Esathwal’ikhetsh’eyatshutshis’iintshaba zatshaza
Ukhatshazis’amakhatshakhow’ekhatshwa ngookhetshe
Umnyaman’owatshis’amaTaliyane ngetshoba lengonyama
Kunamhl’uMeneliki wesibini usoyikwa lutshaba
Kuthe nangona wasikelelwa ngekroti lentombazana
Wakheth’ukudlulis’imikhonto netyeya kokaMakonen’unyana
Nikhumbule ndisahloniph’iminyanya ndizonaba ngalengonyama
Isahluko 6
Wath’uMakonen’exel’inkal’ixingetyeni
Wavulek’umthombo wobom ofihlakel’eZion’ezintabeni
Yath’inkunz’izel’ishumi lentsana kwasala yanya’esibelekweni
Yab’imazi kaAli ijing’iinyembez’ezinkopheni
Ithwel’izandl’entlok’incamazan’akuloWayizero ijong’eliweni
Kwathi kant’iiNdumiso zikaDavide zivakel’emanyangeni
Kub’uMdal’unekhethe kaloku ngokuthanda abakud’esonweni
Yath’inyang’eKhala xa seyivele ngeengcab’esibhakabhakeni
Kwavel’ithemba nokhanyo ekugqibeleni kwaMakoneni
Lafezek’elith’ukhon’umfuz’ekunyamezeleni
Kuba wavel’unyana woxol’ezangcibeni ngokwasezibhalweni
Wanikw’igam’elitsh’uLay Tafaray’oMdal’endalweni
Kuthwa Layita kub’ulilanga lokulung’emhlabeni
Wath’esaqal’uvul’amehlo wanduluk’uYeshimebheth’ezweni
Yath’ikhon’inkunz’emdak’ikhon’ithole layo lathinjw’ezizweni
Ay’amagwangq’esith’ayilombel’ukuba ntsund’esikhumbeni
Kub’ayamphik’ubukh’uMakhed’owazibulel’uSolomon’eShibh’ezintungweni
Ab’amaSilamz’esith’ayilogwangq’unin’enkone yintombi kaAli
Kub’izalw’eHarar’iphondokaz’elimthonyam’useJezagor’ezingcukeni
Ngobugqi bezilo yayifuz’uDavid’ukolus’imv’emathafeni
Yafunda yaqiq’inyakamis’iindonga nasecaweni
Yathi nangon’incwade yayityekeze’eNgilan’ayasuk’emthonyameni
Batsho nooSothimba bakuloJames womhlola bakhumbul’ub’izalwa nguMakoneni
Isahluko 7
Kanti k’uRas’omkhul’engamanga yedwa phezu kwalomzi
Entla kwakh’izinzil’eyongameley’ingoyama yamaKhosi
Mna ndisathetha ngoMeneliki II ofund’izibhal’adazidle
Isil’esakhothama sesidle yonk’incwadi yokuqala yeeKumkani
Sashiya ngemv’ibhelukaz’elibuhl’abushithwa zingelosi
Elavum’ityendyan’elinguTafaray’esaqin’ubukhwenkwe ngowakh’umkhosi
Wath’iminyak’isadlul’ixesha lakuloKhesar’edongeni wanikw’ubukhosi
Wathwesw’igama likaRas nguyise owayesebuyis’unyawo kulomzi
Ngokuhlakanipha nobukroti waduma kwibhishophu nabakhonzi
Isajong’imihlamb’akubo zamkhwaza ngamagam’iimbongi
Zisith’uzikhumbuz’uyisemkhul’uMeneliki I kaSolomoni ngobungqondi
Nangon’ilichule lenkosi njengoDavide ingamfuzanga ngentlonti
Bembiza ngobugqi bukaMeneliki II kub’ehleka namahohi
Bakhumbul’uDaniyel’owasind’ezingonyameni kub’engengomoni
NaloYesu wamampunge owazalw’emsulwa sezingasamqondi
Kwabhencek’ubuqili boYesu wamaRoma othengwa ngamashumi neeponti
Kub’akho Mariya wayenozal’unyana kaDavide yen’eseyintombi
Bubugqwirh’ukubang’ubukhos’ub’umnombo wabo ungawukhombi
Bamb’abakubon’ukwehla kweNkos’enguKhrest’inqaba benze ngath’ababoni
Kanti mna ndithunywe yiNkosi ngemisebenz’elungileyo andinantloni
Ndihluz’iibhokhw’ezigusheni kuphum’iimpunguty’ebesingaziboni
Kutsho kucac’endleleni yobumnyam’ukukhanya bubomi.
Uthe lonyana kaMakonen’esajong’imfuyo kayise
Kwavel’iimpungutye zaseTopiya zinqwenel’ukhe ziyibe
Zafika neengcuka nemivolov’eHarar’ingonyama seyimkile
Zathi ziyeva ngeempukan’eziluhlaz’ikumkani seyibekiwe
Zisalokoz’emahlathin’isilo sikaWayizer’entabeni sinyukile
Zeva ngokundila nokuzongom’eAdisabhabha lisith’izul’azalal’ethwesiwe
Kwelo komkhulu laseAfrik’uBhabhajanoyi selevunyiwe
Ngokugquba nokugragram’elonkonyane neengwe zilivile
Bab’ababingelel’ibhokroma lamaxilong’asixhenxe belivile likhalile
Njengeziprofeto zikaIzay’omdak’kaAmozi nditsh’umli’ubasiwe
Namhl’iNdab’edangaty’enyangw’eqabel’ihash’elimhloph’iboniwe
Ezontungo zeentaba zeTopiya kwacaca uSomandl’uzithandile
Kub’inkundla zetabhanikeli kaAbraham namagqigwala kaYakobi seyezishiyile
Baninz’ooBhangisibhunga bathethile beth’uKhrest’olindiweyo seyebuyile
Gxebe sel’egalelekile phofu akuba ngaphambili wayeboniwe
Yab’itheth’ulwimi lwasendulo lakubo kuz’amaxok’amtolike
Yatheth’isithi “Kungcolil’emzini kaBawo kufunek’amadoda’elungisile
Kumnyam’ehlabathini lopolitiko noqoqosho ndifun’amagos’ekhanyisile
Njengomkhonzi kulemihla ndinokuyisol’entenecawe
Kungeenkohliso zamaRom’asilazi nosuku lwesxhenxe
Masizithandeni sithobelaneni kuba ngamandl’omdali siphefumelelwe.”
Isahluko 8
Ngalomhl’okuveliswa kwelithole laseSheba ndikhumbul’uMozay’isaqhwithi sikaGavi
Mhl’avelel’ulwandle lweAndilantik’ebon’umhlola phezu kwamanzi
Waxel’uChirha uNciban’oNgcwele mhl’elam’umthe’lang’uhlab’isibeleko semazi
Kant’uhlol’ukuvela kwenkonyane lokubumb’umzontsundu kwezezezul’iintlanti
NjengoMosis’isithunywa samanyange nangamakholw’abeth’amanzi kutak’amachanti
Etheth’uGav’esithi “lakuphum’empum’ilanga lokulunga xa kumnyama kanti
Kok’umzontsundu wonk’ufanelekil’ub’ulungis’amaxhanti
Kub’ingqond’eqinisike’ekuqaqadekeni yindl’emiswe phezu kwesanti
Ungath’imile kanti ayisosikhukhul’ukukhawulez’ikhukhuzwa ngaphantsi”
Watheth’esithi “ukub’iimbali yakhiwe ngomsebenzi wabantsundu
Ithi lont’akuyonqab’ukub’uMdalinay’untsundu
Ebhodl’uMakhas’eguz’elityebileyo liyincidi yekhala kumlungu
Bayakwamtyholile ngokungamvum’uZwelikhanyile kabuhlungu
Kant’uMvelingqangi akatolikw’engenakuguqulelwa belungu namahlungulu
Kub’uGavi wayekhuz’ukubhalwa kwembali njengesitheth’umnt’omkhulu
Kamb’uthe kuthi masizakhel’eyeth’imikhumbi sivuselel’eleth’ikomkhulu
Similisele sizimisele sizinqulele sizibongele sizikhonzele sibuyel’eNdlunkulu
Sizicingele siziqiqele kuba kwelamagwangq’izulu siyaliwa ubukhulu
Ngalemi’inkul’asisazikhuz’ezamabom’izithulu ngokuba namaqubu
Sakuphum’umvumo sizizilo kuthi dungu nalomahlungu
Agadlelek’uMakhed’aseSheb’ebaleke’embalini ebhongxis’ibel’elikhulu
Ingqukuva’ingqung’uNongqongqo wayo wethol’elimzondo-bhelu
Ekhony’esithi “Vu-um’inzul’yamazulu yayam’inkulu”
Ithol’elakhab’amaxhalang’anxamalala
Kub’esithi licham kanti lilalel’alifanga
Kwavel’unin’evuth’okwelang’empumalanga
Esith’elam’ithole lisekhaya napha’apho kukhw’ilanga
Kuba yinkos’encance kuzo zonk’iintlanga
Kukhal’amahlung’ethi “wa alakal’engagqubanga”
Sisil’esabhid’amarhamncw’amabhere neentaka
Yinqaba kumaqab’afund’umhlab’usisimanga
Ngalemini yokuzalwa kwaso kukuqina komhlaba
Gxebe kukubuya kohlanga kuvukh’umkhosi wemidaka
Yeke! Ath’amaNgun’inkos’ayiqedwa nok’imbong’ibek’ingca
Iphind’ibuye mhl’ithwal’isisithsaba imilis’iimpondo zenkonyana ngeyeNkanga
Rhali rhali ibisezintloko zenyoka ngok’imbong’asemaBongwen’iyarhoxa
Ndehlela! Ndatshonela! Ndarhoxa! Ndemka!
Ndenyamalala!
Kwewalakhahla!
Imbongi yasemaBongweni nguHlalutya kaNdima